Geliştiren Bakım

Merhaba,

Anneler, babalar, aileler

“Geleceğe Dokunan Anneler” projesi ile yine birlikteyiz.

Hepimizin amacı ortak; çocuklarımızın bedenen, ruhen ve sosyal olarak tam iyilik hali içinde

olmaları, doğuştan getirdikleri gelişim potansiyeline ulaşmaları.

Bu amaca ulaşabilmek için çocuklara sunmamız gereken hizmetleri Dünya Sağlık Örgütü ve

UNICEF “Geliştiren Bakım” programı ile ortaya koydu. Bu programın 5 temel bileşeni var

-Sağlık

Hastalıkların önlenmesi, erken tanınması ve uygun tedavisi

-Beslenme

Dengeli, sağlıklı ve yeterli gıda tüketilmesi

-Duyarlı bakım

Başta anne-baba olmak üzere bakım verenlerin bebek ve çocuk ile duyarlı bir etkileşimde

olması

-Güvenli ve güvenilir çevre

Mikroplardan, zararlı kimyasallardan arınmış, barış içinde ve çocukların her türlü istismar ve

ihmalden korunduğu bir çevre

-Erken eğitim ve öğrenme olanaklarına erişim

Tüm çocukların yaşamın ilk aylardan başlayarak önce evde, ardından okul öncesi eğitim

kurumlarında erken öğrenme imkanlarına kavuşması

Beş bileşenin gerçekleşmesinde farklı uzmanlar rol oynarken aslında tümünde aileler çok

önemli rol üstlenmektedir. Bu roller arasında bugün biraz daha ayrıntılı olarak duyarlı

bakımdan bahsetmek istiyorum.

Duyarlı bakım veya duyarlılık annebabanın veya diğer bakım verenlerin çocuk ile hemen,

yakın ve uygun etkileşimi olarak tanımlanabilir. Biraz daha geniş bir anlatım ile, çocuğun

davranışlarına göre şekillenen, çocuğun gereksinim ve gelişimsel düzeyine uygun ve çocuk

gereksinim duyduğunda hemen çocuk ile uygun etkileşime girmektir. Duyarlı bakım,

annebaba/bakım verenin çocuğun hangi davranışına yanıt verdiğine göre farklılık gösterebilir,

çeşitli olabilir, örneğin hastalık bulgusu, sözel istek, bir yüz ifadesi veya keşif başlangıcı gibi.

Ama ne olursa olsun annebabanın/bakım verenin davranışları bebek tarafından başlatılır ve

yönlendirilir.

Duyarlılık 3 basamakta açıklanabilir;

• Gözlem: Annebaba/bakım veren bebeğin verdiği ipuçlarını yani

hareketlerini, davranışlarını, çıkardığı sesleri izler

• Yorumlama/anlama: Annebaba/bakım veren bu ipuçlarını doğru olarak

anlar, yorumlar. Örneğin huzursuz bir bebeğn, yorgun ve dinlenmeye mi ihtiyacı var

yoksa bunlar hastalık bulgusu olabilir mi?

• Eylem/davranış: Bakım veren bebeğin gereksinimini karşılamak için

hızla, tutarlı olarak ve etkili bir şekilde bebeğin gereksinimini karşılık için harekete

geçer.

Duyarlı bakım sadece bebeğin fiziksel ihtiyaçlarını karşılamak için değil, gelişimsel

ihtiyaçlarını anlamak ve karşılamak için de gereklidir.

Duyarlılık bebeğin ipuçlarının değerlendirilip, hızla çocuğun gereksinimlerine göre harekete

geçmeyi gerektirirken, annebabanın davranışları bebeğin hızına uygun olmalıdır. Bebeğin ilgi

ve ihtiyaçları kabul edilmelidir. Eylemlerde fiziksel sevgi, şefkat, coşku olmalı, ses tonu

olumlu yumuşak ve olumsuz yorum/eleştiri içermemelidir. Annebabanın güleryüzü, olumlu

mimikleri önemlidir. Bebeğin/çocuğun ilgilendiği nesne veya oyuncaklar ile etkileşim

başlatılmalı, oyun bu nesneler ile sürdürülmelidir, bebeğin öğrenmesi bu süreçte

desteklenmelidir. Bebeğin/çocuğun sözel ipuçları da yine sözel olarak genişletilmeli ve

öğrenme olanağı sağlanmalıdır (Örneğin “su” diyen bir çocğua “su istiyorsun, susadın”, “al

sana su” şeklinde cevap verilmesi). Tüm bunlar çocuğun hızına uygun yapılmalı ve ona

zaman verilmelidir. Öğrenmeyi, oyunu, keşfi sürdürebilmesi için sözel olarak da olumlu

sözler ile teşvik edilmelidir.

Duyarlı bakımın, gelişmiş ülkelerde özellikle anne-bebek arasında güvenli bağlanmayı

sağlayarak sonraki yıllarında da çocuğun hem zihinsel hem de psikososyal gelişimini olumlu

etkilediği gösterilmiştir.

Bunun dışında da riskli aileler için önemli bir dayanıklılık faktörü olduğu ve sosyoekonomik

zorluklara karşın çocukların gelişimini arttırdığı görülmüştür. Yani terazinin olumlu tarafını

arttırmak için gereklidir.

Duyarlı bakım bebek ve çocukların fiziksel ve gelişimsel ihtiyaçlarının yanı sıra, duygusal

ihtiyaçlarını karşılamak ve duygusal gelişimleri için de gereklidir. Çocuklarımızı duyguları

açısından da izlemeli, anlamaya, yorumlamaya çalışmalı, kabul etmeli, anlatmalarına izin ve

zaman tanımalı, fiziksel sevgi ve şefkatimiz her zaman göstermeli, bunu da çocuklarımız

ihtiyaç duyduğunda hemen, ertelemeden onların gelişimsel düzeyine uygun olarak

yapmalıyız.

Hayat, duyarlı olma, duyguları, gereksinimleri, istekleri fark etme meselesi,

Hayat, çocukları istismar ve ihmalden koruma meselesi,

İstismar ve ihmalden korunmak, temel çocuk hakkı meselesi,

Gelişim; erken yaşlarda, çocuğun yapısına uygun, aile ve toplumun ona sunduğu imkanların

etkileşmesi meselesi

Duyarlı bakım gelişimin en optimal düzeyde sağlanabilmesi meselesi

Duyarlı bakım bebeğin/çocuğun ipuçlarını anlama, zamanında ve uygun yanıt verme meselesi

Tabii içinde yaşadığımız günlerde bir de unutmayalım;

COVİD-19 önlemleri, hayat MeMAT (Mesafe-Maske-AŞI-Temizlik) meselesi,

COVİD-19 aşılarını olmak ve önlemlere uymak hem kendimize, hem topluma duyarlı olma

meselesi

Sağlıcakla ve duyarlı kalın

Prof.Dr.Elif N.Özmert

Kaynak: Eshel N, Daelmans B, Cabral de Mello M, Martines J. Responsive parenting:

interventions and outcomes. Bulletin of the World Health Organization 2006;84:992-999.